مقدمه
مواد سفیدکننده از پرمصرف‌ترین شوینده‌ها در خانه‌ها، بیمارستان‌ها و صنایع هستند. اگرچه کاربرد آن‌ها در ضدعفونی و تمیزکاری شناخته‌شده است، اما بسیاری از مردم از خطرات بالقوه‌ای که این مواد می‌توانند در ترکیب با دیگر شوینده‌ها ایجاد کنند بی‌اطلاع‌اند. در این مقاله به بررسی علمی سفیدکننده‌ها، گاز کلر موجود در آن‌ها، چگالی این گاز نسبت به هوا و خطر ترکیب آن با جوهر نمک (اسید هیدروکلریک) می‌پردازیم.
سفیدکننده چیست؟
سفیدکننده‌ها معمولاً محلولی از سدیم هیپوکلریت (NaOCl) در آب هستند. این ماده با خاصیت اکسیدکنندگی خود، باکتری‌ها، ویروس‌ها و قارچ‌ها را از بین می‌برد و لکه‌ها و بوی نامطبوع را حذف می‌کند. در بازار ایران، این ترکیب به نام‌های تجاری مختلفی مثل “وایتکس” شناخته می‌شود.
کلر موجود در سفیدکننده‌ها
در محلول سفیدکننده، مقدار معینی گاز کلر به صورت ترکیب شیمیایی وجود دارد. کلر یک عنصر شیمیایی با نماد Cl و عدد اتمی 17 است که در حالت گازی، به رنگ زرد-سبز روشن و بوی تند و زننده شناخته می‌شود.
چگالی گاز کلر نسبت به هوا
چگالی گاز کلر در شرایط استاندارد، حدود ۳.۲ برابر بیشتر از چگالی هوا است.
- چگالی هوا: تقریباً ۱.۲۹ گرم بر لیتر
- چگالی کلر: حدود ۳.۲۱ گرم بر لیتر
این ویژگی باعث می‌شود گاز کلر در محیط‌های بسته و نزدیک به سطح زمین باقی بماند و به‌راحتی تهویه نشود، خصوصاً در فضاهایی مثل سرویس بهداشتی، زیرزمین یا حمام که جریان هوای کافی ندارند.
ترکیب سفیدکننده با جوهر نمک؛ ترکیبی خطرناک
جوهر نمک همان اسید هیدروکلریک (HCl) است که به عنوان جرم‌گیر و پاک‌کننده‌ی قوی در منازل استفاده می‌شود. ترکیب سفیدکننده (سدیم هیپوکلریت) با جوهر نمک، یک واکنش شیمیایی شدید ایجاد می‌کند که منجر به تولید گاز کلر آزاد (Cl₂) می‌شود:
NaOCl+2HCl→ (گاز کلرCl2) + NaCl + H₂O
این گاز سمی است و حتی استنشاق مقادیر کم آن می‌تواند باعث علائمی مانند:
- سوزش چشم، گلو و بینی
- سرفه و تنگی نفس
- سردرد، تهوع و سرگیجه
- در مقادیر بالا: آسیب جدی به ریه‌ها یا حتی مرگ
چرا این ترکیب بسیار خطرناک است؟
- گاز کلر سنگین است: ته‌نشین می‌شود و در نزدیکی سطح زمین می‌ماند، در نتیجه کودکان و حیوانات خانگی در معرض خطر بیشتری هستند.
- در فضاهای بسته پخش نمی‌شود: چون تهویه ضعیف است، گاز به‌راحتی در فضا می‌ماند.
- علائم استنشاق فوری نیستند: گاهی بدن با تأخیر واکنش نشان می‌دهد و ممکن است آسیب‌های جدی زمانی ظاهر شوند که کار از کار گذشته است.
نکات ایمنی هنگام استفاده از سفیدکننده‌ها
- هرگز سفیدکننده را با جوهر نمک، سرکه، الکل یا سایر پاک‌کننده‌ها مخلوط نکنید.
- از تهویه مناسب هنگام استفاده از مواد شیمیایی بهره بگیرید.
- هنگام استفاده از سفیدکننده‌ها از دستکش، ماسک و عینک ایمنی استفاده کنید.
- اگر احساس سوزش یا بوی شدید کلر کردید، فوراً محل را ترک کرده و به هوای آزاد بروید.
جمع‌بندی
سفیدکننده‌ها ابزار مؤثری در نظافت و ضدعفونی هستند، اما تنها در صورتی که به‌درستی استفاده شوند. چگالی بالای گاز کلر و خطر شدید ترکیب آن با جوهر نمک، یادآور این نکته مهم است که اطلاعات شیمیایی ساده می‌توانند جان انسان‌ها را نجات دهند. آگاهی، آموزش و رعایت نکات ایمنی، تنها راه استفاده ایمن از این مواد پرکاربرد است.
